Ο Νίκος Μπελογιάννης γεννήθηκε τον Οκτώβρη του 1915 στην Αμαλιάδα, όπου και πέρασε τα τρυφερά παιδικά του χρόνια. Είχε δύο αδελφές, την Αργεντίνα (πέθανε από φυματίωση στην Κατοχή) και την Ελένη (πέθανε μετά από φρικτά βασανιστήρια της χωροφυλακής το 1948) ενταγμένες και αυτές στο λαϊκό κίνημα. Τελειώνοντας το Γυμνάσιο, με την μικρή οικονομική άνεση που είχε ο πατέρας του, πήγε στην Αθήνα και τελείωσε την Νομική Σχολή Αθηνών. Ήδη από το Γυμνάσιο είχε έρθει σε επαφή με τις ιδέες της αριστεράς στους κόλπους των αγροτών.
Στα μαθητικά του λοιπόν χρόνια εντάσσεται στην ΟΚΝΕ και από το 1934 γίνεται και μέλος του ΚΚΕ ενώ κατά την Κατοχή θα συμμετέχει και στα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ. Το 1934 συλλαμβάνεται για πρώτη φορά ενώ το 1936 θα καταδικαστεί ερήμην σε δύο χρόνια φυλάκιση για συμμετοχή σε αγροτικές κινητοποιήσεις. Κατά τα φοιτητικά του χρόνια θα πάρει μέρος στο αντιφασιστικό μέτωπο Σοφούλη. Λίγους μήνες μετά θα συλληφθεί και θα εκτοπιστεί στην Ίο. Τον Δεκέμβρη του ίδιου έτους θα πάρει χάρη για να στρατευθεί. Η δικτατορία του Μεταξά τον βρίσκει λοιπόν στρατιώτη. Και εκεί ο Νίκος Μπελογιάννης θα αναπτύξει έντονη συνδικαλιστική δράση και με την κατηγορία της κομμουνιστικής δραστηριότητας θα καταδικαστεί σε 6 μήνες εξορία.
Μετά την εξορία ο Μπελογιάννης θα μπει πιο ενεργά στην παράνομη κομματική δουλειά σε συνθήκες σκληρές και απάνθρωπες. Τον Μάιο του 1938 συλλαμβάνεται εκ νέου και καταδικάζεται σε 5 χρόνια φυλάκιση. Η Κατοχή λοιπόν θα έρθει και θα βρει τον Νίκο Μπελογιάννη στις φυλακές τις Αίγινας. Αργότερα θα μεταφερθεί στην Ακροναυπλιά. Βαριά άρρωστος θα μεταφερθεί στο Χαιδάρι και μετά στο Σωτηρία. Εκεί το 1943 θα αποδράσει από το νοσοκομείο και θα στελεχωθεί στο ΕΑΜ Πελοποννήσου. Εκεί τίθεται υπεύθυνος του εντύπου "Ελεύθερος Μοριάς" και αργότερα του εντύπου "Ελεύθερη Αχαΐα" με το ψευδώνυμο Πέτρος Φλογαίτης.
Το 1947 μεταπηδά στην Στερεά Ελλάδα ως πολιτικός επίτροπος της 10ης Μεραρχίας του ΔΣΕ. Στις σκληρές μάχες του Γράμμου το 1948 θα τραυματιστεί στο χέρι. Αργότερα θα βρεθεί με τους άλλους πολιτικούς πρόσφυγες του ΔΣΕ, στο Μπουλκές.
Οι κομματικές οργανώσεις στην Ελλάδα εν τω μεταξύ βρίσκονται υπό διάλυση. Η Ασφάλεια έχει καταφέρει ισχυρά πλήγματα στον παράνομο μηχανισμό και έχει διεισδύσει στις οργανώσεις. Το 1950 το ΠΓ. του ΚΚΕ αποφασίζει να στείλει στελέχη του παράνομα στην Ελλάδα για να ανασυντάξουν τις οργανώσεις και να τις εκκαθαρίσουν από τους χαφιέδες. Ο ραδιοφωνικός σταθμός Ελεύθερη Ελλάδα που εκπέμπει από το Βουκουρέστι καλεί διαρκώς τις οργανώσεις να απομονώσουν τους χαφιέδες.
Έτσι το 1950 ο Νίκος Μπελογιάννης φθάνει παράνομα στην Ελλάδα με αργεντίνικο διαβατήριο και το όνομα Ερρίκος Πανόζ. Διαμένει για μικρό διάστημα στο ξενοδοχείο "Μέγα" στην οδό Σταδίου και αλλάζει αμέσως ταυτότητα με μια πλαστή με ελληνική υπηκοότητα.
Στις 21 Δεκεμβρίου ο Μπελογιάννης δεν εμφανίζεται στο προσυμφωνημένο ραντεβού που είχε με την γυναίκα και συντρόφισσα του Έλλη Παππά. Η ίδια θα μεταβεί την επόμενη σε ένα δεύτερο ραντεβού που είχε με έναν σύντροφο του κομματικού μηχανισμού με το όνομα Στάθη Δομάζο. Το ραντεβού είναι στην γιάφκα του κόμματος στην οδό Πλαπούτα. Εκεί δεν θα βρει κανέναν. Όμως τα όργανα της Ασφάλειας που έχουν ήδη συλλάβει τον Μπελογιάννη και τον Δομάζο την παρακολουθούν και την συλλαμβάνουν την επόμενη.
Στις 29 Δεκεμβρίου η Ασφάλεια ανακοινώνει την σύλληψη 30 ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ. Στον τύπο αφήνεται να εννοηθεί ότι μερικά από αυτά στάλθηκαν από το εξωτερικό στην Ελλάδα για κατασκοπεία. Ονόματα δεν αναφέρονται. Τις συλλήψεις θα ακολουθήσουν άγριες ανακρίσεις που δεν θα αναφερθούν φυσικά στον τύπο.
Στις 4 Ιανουαρίου του 1951, σε μακροσκελέστατο ρεπορτάζ θα αναφερθεί ότι ανάμεσα στα στελέχη που βρίσκονται υπό κράτηση βρίσκεται και ο Νίκος Μπελογιάννης μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ και ο σύνδεσμός του Έλλη Ιωαννίδου Παππά, μέλος της ΚΟΑ. Από την ημέρα της σύλληψής τους τα μέλη του ΚΚΕ βρίσκονται κλεισμένα στα μπουντρούμια της ειδικής ασφάλειας σε απόλυτη απομόνωση και δρακόντεια μέτρα ασφαλείας. Το κελί της Παππά κρατείται σκοτεινό 24 ώρες της μέρας ενώ αυτό του Μπελογιάννη φωτίζεται διαρκώς ώστε ο κρατούμενος να μην μπορεί να κοιμηθεί. Μια μονάχα φορά επιτρέπεται στην μητέρα του Βασιλικά να δει το παιδί της και αυτό γιατί η ασφάλεια πίστευε ότι θα τον προέτρεπε να δηλώσει. Εκείνη φυσικά γνωρίζοντας τον δρόμο που έχει επιλέξει από καιρό το παιδί της δεν κάνει τίποτα τέτοιο. Η επικοινωνία του ζευγαριού γίνεται μέσω σκουπιδιών και κουρελιών.
Στις 12 Ιανουαρίου την Έλλη Παππά επισκέπτεται ο αμερικάνος Ρόμπερτ Ντρίσκολ και της προτείνει να την στείλει για σπουδές στις ΗΠΑ αν μονάχα δηλώσει οτι το ΚΚΕ δεν είναι κόμμα μαρξιστικό. Αργοτερα, όπως διηγείται η ίδια, προσπάθησε να την πάει σε ένα μηχάνημα εξαγωγής της αλήθειας που θα το χειρίζονταν κάποιος γερμανός ειδικός. Εν τω μεταξύ οι συλλήψεις γενικέυονται. Η ασφάλεια συλλαμβάνει πάνω από 90 ανθρώπους σε όλη την Αθήνα που παραπέμπονται σε δίκη από το Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών.
Η πρώτη δίκη του Μπελογιάννη ξεκινά στις 19 Οκτωβρίου του 1951, στα δικαστήρια της οδού Σανταρόζα. Εκεί δικάζεται από το έκτακτο στρατοδικείο για παράβαση του Α.Ν. 509. Η σύνθεση του δικαστηρίου έχει ήδη προεπιλεγεί από την παραστρατιωτική οργάνωση ΙΔΕΑ. Ένας απο τους στρατοδίκες του Μπελογιάννη είναι και ο μετέπειτα δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος. Συγκατηγορούμενοι του Μπελογιάννη είναι μεταξύ άλλων, η Έλλη Παππά, ο Τάκης Λαζαρίδης, ο Μιλτιάδης Μπισμπιάνος και ο Χαρίλαος Τουλιάτος.
Στις 16 Νοέμβρη, ώρα 3 το πρωί, το δικαστήριο καταδικάζει τον Μπελογιάννη και τους υπόλοιπους 10 συγκατηγορούμνούς του σε θάνατο. Την επόμενη ο πρωθυπουργός Πλαστήρας θα δηλώσει ότι οι κατηγορούμενοι δεν θα εκτελεστούν. Έτσι ο Μπελογιάννης μεταφέρεται στην Κέρκυρα όπου θα ολοκληρώσει την μελέτη που είχε ξεκινήσει να συγγράφει στην απομόνωση της ασφάλειας με τίτλο: "Οι ρίζες της νεοελληνικής λογοτεχνίας". Μερικές μέρες μετά θα ανακαλυφθούν στην Γλυφάδα και την Καλλιθέα ασύρματοι σε γιάφκα του ΚΚΕ από τους οποίους τα μέλη στην Ελλάδα έρχονταν σε επαφή με μέλη στο εξωτερικό. Η ανακάλυψη αυτή θα δώσει νέα τροπή στην υπόθεση Μπελογιάννη.
Στα τέλη του Ιανουαρίου του 1952, ο Μπελογιάννης μεταφέρεται ξανά στην γενική ασφάλεια στην Αθήνα. Ο γενικός διευθυντής της ασφάλειας Ι. Πανόπουλος θα καλέσει τον Μπελογιάννης στο γραφείο του και θα του πει: " Για την δική σου αξιοπρέπεια και την δική μας, δεν σου ζητάμε δήλωση. Σου ζητάμε μόνο να προσχωρήσεις σε εμάς και αύριο θα γίνεις και υπουργός!" Στην συνέχεια του υπογραμμίζει οτι δεν θέλει να του αποκαλύψει πρόσωπα και πράγματα. Ο Μπελογιάννης φυσικά αρνείται με χαμόγελο.
Στις 15 Φεβρουαρίου, ο Νίκος Μπελογιάννης θα παραπεμφθεί εκ νέου σε δίκη, μαζί με ακόμα 28 συντρόφους του για κατασκοπία, με βάση τον νόμο 375 του 1936. Η βάση της κατηγορίας είναι οι ασύρματοι που έχουν βρεθεί. Ο υπεύθυνος των ασυρμάτων Ν. Βαβούδης αυτοκτονεί σε κρύπτη του σπιτιού του Νίκου Καλούμενου στην οδό Λυκούργου 13 στην Καλλιθέα. Ο Βαβούδης είχε πολλές φορές δηλώσει ότι δεν θα έπεφτε ποτέ ζωντανός στα χέρια του εχθρού. Ο Νίκος Μπελογιάννης στην νέα δίκη του θα αντικρούσει με πυγμή όλες τις κατηγορίες. Μιλάει για δίκες σκοπιμότητας, που έχουν ως απότερο στόχο, την συντήρηση του κλίματος ανωμαλίας στην χώρα. Αργότερα θα τονίσει υπερασπιζόμενος τον εαυτό του, τους αγώνες του ΚΚΕ για την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδας .
Η απολογία του είναι η παρακάτω:
«Είμαι μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και ακριβώς για την ιδιότητά μου αυτή δικάζομαι, γιατί το κόμμα μου παλεύει και χαράζει το δρόμο της Ειρήνης, της Ανεξαρτησίας και της Ελευθερίας. Στο πρόσωπό μου δικάζεται η πολιτική του ΚΚΕ».
«Εάν έκανα δήλωση αποκήρυξης θα αθωωνόμουνα κατά πάσα πιθανότητα μετά μεγάλων τιμών… Αλλά η ζωή μου συνδέεται με την ιστορία του ΚΚΕ και τη δράση του… Δεκάδες φορές μπήκε μπροστά μου το δίλημμα: να ζω προδίδοντας τις πεποιθήσεις μου, την ιδεολογία μου, είτε να πεθάνω, παραμένοντας πιστός σ’ αυτές. Πάντοτε προτίμησα το δεύτερο δρόμο και σήμερα τον ξαναδιαλέγω».
«Θα έλεγα ότι “δε μιλάνε για σχοινί στο σπίτι του κρεμασμένου”, γιατί ο κόσμος το ‘χει τούμπανο τι ρόλο παίζουν οι Αμερικανοί στην Ελλάδα. Και εδώ μέσα αποδείχτηκε ο ρόλος τους, ακόμη και στις ανακρίσεις της Ασφάλειας. Οι κομμουνιστές δεν είναι όργανα των ξένων. Ο κομμουνισμός είναι πανανθρώπινο ιδανικό και παγκόσμιο κίνημα (…). Μπορεί ποτέ όργανα των ξένων να δημιουργήσουν ένα τέτοιο μεγαλειώδες κίνημα; Ποιος ξένος πράκτορας δίνει με τέτοια απλοχεριά τη ζωή του, όπως τη δίνουν χιλιάδες κομμουνιστές; Οι θυσίες αυτές μόνο με τις θυσίες των πρώτων χριστιανών μπορεί να συγκριθούν. Αλλά και πάλι υπάρχει μια διαφορά, ότι ενώ οι χριστιανοί δέχονταν το μαρτύριο και το θάνατο, ελπίζοντας να κληρονομήσουν τη βασιλεία των ουρανών, οι κομμουνιστές δίνουν τη ζωή τους μην ελπίζοντας σε τίποτα. Τη δίνουν για ν’ ανατείλει στην ανθρωπότητα ένα καλύτερο, ευτυχισμένο αύριο, που αυτοί δε θα το ζήσουν. Ποιο όργανο των ξένων μπορεί να προσφέρει τη ζωή του σ’ έναν τέτοιο μεγάλο σκοπό;».
«Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας έχει στο λαό βαθιές ρίζες. Συνδέεται μαζί του με ακατάλυτους δεσμούς αίματος και δεν μπορεί κανείς να το εξοντώσει ούτε με στρατοδικεία, ούτε με εκτελεστικά αποσπάσματα. Ο στόχος μας ήταν και είναι να προστατέψουμε τα συμφέροντα του λαού και της χώρας μας…»
* «Τα δικαστήριά σας είναι δικαστήρια σκοπιμότητας. Γι’ αυτό δε ζητώ την επιείκειά σας. Αντικρίζω την καταδικαστική σας απόφαση με περηφάνια και ηρεμία. Με το κεφάλι ψηλά θα σταθώ μπροστά στο εκτελεστικό σας απόσπασμα. Αλλά είμαι σίγουρος πως θα ‘ρθει η μέρα, που οι ίδιοι δικαστές που τώρα με δικάζουν, θα ζητήσουν χάρη απ’ τον ελληνικό λαό. Δεν έχω άλλο τίποτε να πω».
Από την απολογία του Νίκου Μπελογιάννη στην πρώτη του δίκη, Νοέμβρης 1951.
«Την ευθύνη για το ότι η ελληνική γη είναι σπαρμένη με τάφους και ερείπια, τη φέρουν μόνο οι ξένοι ιμπεριαλιστές και οι έλληνες υπηρέτες τους…»
«Εμείς πιστεύουμε στην ορθότητα της θεωρίας, που γέννησαν τα μυαλά των πιο πρωτοπόρων ανθρώπων. Και το νόημα του αγώνα μας είναι η θεωρία αυτή να γίνει πραγματικότητα τόσο για την Ελλάδα όσο και για όλο τον κόσμο…»
«Αγαπάμε την Ελλάδα και το λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας. Το δείξαμε όταν εκινδύνευε η ελευθερία, η ανεξαρτησία και η ακεραιότητά της και, ακριβώς, αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες χωρίς πείνα και πόλεμο. Για το σκοπό αυτό αγωνιζόμαστε και όταν χρειαστεί θυσιάζουμε και τη ζωή μας. Πιστεύω ότι δικάζοντάς μας σήμερα, δικάζετε τον αγώνα για την ειρήνη, δικάζετε την Ελλάδα».
«Οι οργανωτές αυτής της δίκης, ντόπιοι και ξένοι, κατέβαλα πρωτοφανείς προσπάθειες για να κατασυκοφαντήσουν τον αγώνα του ΚΚΕ, χωρίς να διστάσουν ούτε μπροστά στη διαστρέβλωση γνωστών κειμένων. Απέναντι σ’ αυτές τις προσπάθειες εμείς βρεθήκαμε τελείως ανυπεράσπιστοι, γιατί μέσα στα απομονωτήρια της ασφάλειας δε μας δόθηκε καθόλου ο χρόνος και η δυνατότητα να μελετήσουμε και να συγκεντρώσουμε τα απαραίτητα για την υπεράσπισή μας στοιχεία. Ετσι υποχρεωθήκαμε να παλέψουμε κάτω από απαράδεχτα άνισους όρους. Αλλά παρ’ όλα αυτά, αποδείχτηκε ότι το ΚΚΕ είναι κόμμα πατριωτικό, με τίτλους εθνικούς, που κανένα άλλο κόμμα δεν έχει να παρουσιάσει. Γιατί στο βωμό της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας της Ελλάδος έχει προσφέρει φοβερές εκατόμβες. Και αν δεν υπήρχαν σήμερα οι έμποροι και οι κάπηλοι του μίσους, η συμβολή του ΚΚΕ στην ειρήνευση του τόπου θα είχε εκτιμηθεί όχι μόνο από τους φίλους, αλλά και από τους τίμιους και καλόπιστους αντιπάλους μας. Γι’ αυτό οι σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος δε δολοφονούν εμάς. Δολοφονούν την ειρήνευση και την τιμή της Ελλάδος».
Την 1η Μαρτίου του 1952, το διαρκές στρατοδικείο Αθηνών αποσύρεται για να εκδόσει την τελική του απόφαση. Μετά από τρεισήμισι ώρες, στη μία το μεσημέρι, εκδίδεται η απόφαση. Οκτώ από τους κατηγορούμενους καταδικάζονται σε θάνατο. Οι υπόλοιποι 21 σε βαριές ποινές φυλάκισης. Οι κατηγορούμενοι που μέχρι τότε βρίσκονται στις φυλακές Καλλιθέας μαθαίνουν τα νέα από την γραμματεία του στρατοδικείου.
Με την ανακοίνωση της απόφασης αυτής και στον τύπο ο Νίκος Πλουμπίδης, υπεύθυνος τότε του ΚΚΕ Αθήνας, στέλνει επιστολή με τα αποτυπώματά του στην Ασφάλεια Αθηνών, λέγοντας ότι δεν έχει καμία σχέση ο Μπελογιάννης με τους ασύρματους του ΚΚΕ αλλά όλη η ευθύνη βαραίνει εκείνον. Ο Πλουμπίδης όντς φυματικός και με λίγους μήνες ζωής ακόμα, προβαίνει στον ύψιστο ηρωισμό να δώσει την ζωή του για να σώσει αυτή του συντρόφου του Νίκου Μπελογιάννη. Παρόλα αυτά η επιστολή γράφει ότι ο ίδιος είναι η κεφαλή του παράνομου κομματικού μηχανισμού που επιχειρεί να στήσει το ΚΚΕ στην Ελλάδα, αποκαλύπτοντας έτσι αυτά που ως τότε η ασφάλεια μόνο υπέθετε... Για τον λόγο αυτό, η ΚΕ του ΚΚΕ θα τον κατηγορήσει για χαφιεδισμό και θα τον διαγράψει (παλιννόστηση του Πλουμπίδη έγινε 2 χρόνια μετά όταν εξακριβώθηκαν οι προθέσεις του). Λίγο μετά θα συλληφθεί και ο Πλουμπίδης.
Μετά την ανακοίνωση του στρατοδικείου ο Μπελογιάννης και η Παππά δεν προχωρούν σε αίτηση αναψηλάφησης της δίκης. Παγκοσμίως οι αντιδράσεις της κοινής γνώμης είναι καταιγιστικές. Οι κρατούμενοι κρατιούνται σε διαφορετικά κελιά και το ζευγάρι Μπελογιάννη- Παππά δεν μπορούν να δουν ο ένας τον άλλο. Όμως τα βράδια συζητάνε και πειράζονται μέσω της ηχούς του διαδρόμου που συνέδεε τα κελιά τους. "Δεν βλεπόμασταν αλλά η ακουστική ήταν θαυμάσια" θα πει αργότερα η Παππά. Ο Λαζαρίδης είχε αναλάβει το μουσικό μέρος και σφύριζε στο ζευγάρι διάφορες μελωδίες όπως το Plaisir d' amour και τους ουγγρικούς χορούς του Μπραμς. Έξω από τα κάγκελα τα κίνημα για την απελευθέρωσή τους έχει φουντώσει και λάβει τεράστιες διαστάσεις. Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο διαμαρτύρονται για την επικείμενη εκτέλεσή τους.
Στις 30 Μαρτίου του 52, οι κρατούμενοι έπεσαν να κοιμηθούν. Κοιμόντουσαν με τα ρούχα συνήθως αφού από στιγμή σε στιγμή ανέμεναν τον θάνατο. όμως τώρα ήταν Σάββατο και γνώριζαν καλά ότι Κυριακή δεν γίνονταν εκτελέσεις. Κατά τις 2:30 ξημέρωμα Κυριακής το κρατητήριο φωτίζεται. Ο Μπελογιάννης πετιέται όρθιος. Ένας φύλακας του ανοίγει την πόρτα, ο Μπελογιάννης τον ρωτά:
"Πάμε για καθαρό αέρα?"
"Ναι Νίκο, πάτε για εκτέλεση.."
Οι δήμιοι του Μπελογιάννη αποφάσισαν να τους εκτελέσουν Κυριακή, την ημέρα του Θεού που κανένας σε ολόκληρο τον κόσμο δεν επιτρέπεται να πεθάνει στο απόσπασμα. Ο λόγος ήταν ότι οι αρχές φοβόντουσαν τις κινητοποιήσεις. Πρώτος βγαίνει ο Μπελογιάννης, μετά ο Μπάτσης. Του Λαζαρίδη του είπαν: "Εσύ κάτσε". Από τους 8 καταδικασμένους σε θάνατο πήραν μόνο τους Νίκο Μπελογιάννη, Ηλία Αργυριάδη, Νίκο Καλούμενο και τον Δημήτρη Μπάτση. Τον Λαζαρίδη τον άφησαν λόγω ηλικίας και την Έλλη Παππά, παρά το ότι είχε ζητήσει να μην εξαιρεθεί και να πεθάνει με τον Μπελογιάννη, την άφησαν λόγω της προχωρημένης της εγκυμοσύνης.
Στις 3:48, η κλούβα με την φάλαγγα αυτοκινήτων που μεταφέρει τους μελλοθάνατους, φθάνει στο Γουδί πίσω από το Σωτηρία. Στις 4 όλοι βρίσκονται στις θέσεις τους. Εικοσιτέσσερις κάννες σημαδεύουν τέσσερα κορμιά που μέσα τους χωρά όλη η δύναμη και η αξιοπρέπεια ενός λαού.
Στις 4:12, δίνεται η χαριστική βολή...
Νίκος Μπελογιάννης
Η εκτέλεση των τεσσάρων
Μετά την εξορία ο Μπελογιάννης θα μπει πιο ενεργά στην παράνομη κομματική δουλειά σε συνθήκες σκληρές και απάνθρωπες. Τον Μάιο του 1938 συλλαμβάνεται εκ νέου και καταδικάζεται σε 5 χρόνια φυλάκιση. Η Κατοχή λοιπόν θα έρθει και θα βρει τον Νίκο Μπελογιάννη στις φυλακές τις Αίγινας. Αργότερα θα μεταφερθεί στην Ακροναυπλιά. Βαριά άρρωστος θα μεταφερθεί στο Χαιδάρι και μετά στο Σωτηρία. Εκεί το 1943 θα αποδράσει από το νοσοκομείο και θα στελεχωθεί στο ΕΑΜ Πελοποννήσου. Εκεί τίθεται υπεύθυνος του εντύπου "Ελεύθερος Μοριάς" και αργότερα του εντύπου "Ελεύθερη Αχαΐα" με το ψευδώνυμο Πέτρος Φλογαίτης.
Το 1947 μεταπηδά στην Στερεά Ελλάδα ως πολιτικός επίτροπος της 10ης Μεραρχίας του ΔΣΕ. Στις σκληρές μάχες του Γράμμου το 1948 θα τραυματιστεί στο χέρι. Αργότερα θα βρεθεί με τους άλλους πολιτικούς πρόσφυγες του ΔΣΕ, στο Μπουλκές.
Οι κομματικές οργανώσεις στην Ελλάδα εν τω μεταξύ βρίσκονται υπό διάλυση. Η Ασφάλεια έχει καταφέρει ισχυρά πλήγματα στον παράνομο μηχανισμό και έχει διεισδύσει στις οργανώσεις. Το 1950 το ΠΓ. του ΚΚΕ αποφασίζει να στείλει στελέχη του παράνομα στην Ελλάδα για να ανασυντάξουν τις οργανώσεις και να τις εκκαθαρίσουν από τους χαφιέδες. Ο ραδιοφωνικός σταθμός Ελεύθερη Ελλάδα που εκπέμπει από το Βουκουρέστι καλεί διαρκώς τις οργανώσεις να απομονώσουν τους χαφιέδες.
Έτσι το 1950 ο Νίκος Μπελογιάννης φθάνει παράνομα στην Ελλάδα με αργεντίνικο διαβατήριο και το όνομα Ερρίκος Πανόζ. Διαμένει για μικρό διάστημα στο ξενοδοχείο "Μέγα" στην οδό Σταδίου και αλλάζει αμέσως ταυτότητα με μια πλαστή με ελληνική υπηκοότητα.
Στις 21 Δεκεμβρίου ο Μπελογιάννης δεν εμφανίζεται στο προσυμφωνημένο ραντεβού που είχε με την γυναίκα και συντρόφισσα του Έλλη Παππά. Η ίδια θα μεταβεί την επόμενη σε ένα δεύτερο ραντεβού που είχε με έναν σύντροφο του κομματικού μηχανισμού με το όνομα Στάθη Δομάζο. Το ραντεβού είναι στην γιάφκα του κόμματος στην οδό Πλαπούτα. Εκεί δεν θα βρει κανέναν. Όμως τα όργανα της Ασφάλειας που έχουν ήδη συλλάβει τον Μπελογιάννη και τον Δομάζο την παρακολουθούν και την συλλαμβάνουν την επόμενη.
Στις 29 Δεκεμβρίου η Ασφάλεια ανακοινώνει την σύλληψη 30 ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ. Στον τύπο αφήνεται να εννοηθεί ότι μερικά από αυτά στάλθηκαν από το εξωτερικό στην Ελλάδα για κατασκοπεία. Ονόματα δεν αναφέρονται. Τις συλλήψεις θα ακολουθήσουν άγριες ανακρίσεις που δεν θα αναφερθούν φυσικά στον τύπο.
Στις 4 Ιανουαρίου του 1951, σε μακροσκελέστατο ρεπορτάζ θα αναφερθεί ότι ανάμεσα στα στελέχη που βρίσκονται υπό κράτηση βρίσκεται και ο Νίκος Μπελογιάννης μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ και ο σύνδεσμός του Έλλη Ιωαννίδου Παππά, μέλος της ΚΟΑ. Από την ημέρα της σύλληψής τους τα μέλη του ΚΚΕ βρίσκονται κλεισμένα στα μπουντρούμια της ειδικής ασφάλειας σε απόλυτη απομόνωση και δρακόντεια μέτρα ασφαλείας. Το κελί της Παππά κρατείται σκοτεινό 24 ώρες της μέρας ενώ αυτό του Μπελογιάννη φωτίζεται διαρκώς ώστε ο κρατούμενος να μην μπορεί να κοιμηθεί. Μια μονάχα φορά επιτρέπεται στην μητέρα του Βασιλικά να δει το παιδί της και αυτό γιατί η ασφάλεια πίστευε ότι θα τον προέτρεπε να δηλώσει. Εκείνη φυσικά γνωρίζοντας τον δρόμο που έχει επιλέξει από καιρό το παιδί της δεν κάνει τίποτα τέτοιο. Η επικοινωνία του ζευγαριού γίνεται μέσω σκουπιδιών και κουρελιών.
Στις 12 Ιανουαρίου την Έλλη Παππά επισκέπτεται ο αμερικάνος Ρόμπερτ Ντρίσκολ και της προτείνει να την στείλει για σπουδές στις ΗΠΑ αν μονάχα δηλώσει οτι το ΚΚΕ δεν είναι κόμμα μαρξιστικό. Αργοτερα, όπως διηγείται η ίδια, προσπάθησε να την πάει σε ένα μηχάνημα εξαγωγής της αλήθειας που θα το χειρίζονταν κάποιος γερμανός ειδικός. Εν τω μεταξύ οι συλλήψεις γενικέυονται. Η ασφάλεια συλλαμβάνει πάνω από 90 ανθρώπους σε όλη την Αθήνα που παραπέμπονται σε δίκη από το Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών.
Η πρώτη δίκη του Μπελογιάννη ξεκινά στις 19 Οκτωβρίου του 1951, στα δικαστήρια της οδού Σανταρόζα. Εκεί δικάζεται από το έκτακτο στρατοδικείο για παράβαση του Α.Ν. 509. Η σύνθεση του δικαστηρίου έχει ήδη προεπιλεγεί από την παραστρατιωτική οργάνωση ΙΔΕΑ. Ένας απο τους στρατοδίκες του Μπελογιάννη είναι και ο μετέπειτα δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος. Συγκατηγορούμενοι του Μπελογιάννη είναι μεταξύ άλλων, η Έλλη Παππά, ο Τάκης Λαζαρίδης, ο Μιλτιάδης Μπισμπιάνος και ο Χαρίλαος Τουλιάτος.
Στις 16 Νοέμβρη, ώρα 3 το πρωί, το δικαστήριο καταδικάζει τον Μπελογιάννη και τους υπόλοιπους 10 συγκατηγορούμνούς του σε θάνατο. Την επόμενη ο πρωθυπουργός Πλαστήρας θα δηλώσει ότι οι κατηγορούμενοι δεν θα εκτελεστούν. Έτσι ο Μπελογιάννης μεταφέρεται στην Κέρκυρα όπου θα ολοκληρώσει την μελέτη που είχε ξεκινήσει να συγγράφει στην απομόνωση της ασφάλειας με τίτλο: "Οι ρίζες της νεοελληνικής λογοτεχνίας". Μερικές μέρες μετά θα ανακαλυφθούν στην Γλυφάδα και την Καλλιθέα ασύρματοι σε γιάφκα του ΚΚΕ από τους οποίους τα μέλη στην Ελλάδα έρχονταν σε επαφή με μέλη στο εξωτερικό. Η ανακάλυψη αυτή θα δώσει νέα τροπή στην υπόθεση Μπελογιάννη.
Στα τέλη του Ιανουαρίου του 1952, ο Μπελογιάννης μεταφέρεται ξανά στην γενική ασφάλεια στην Αθήνα. Ο γενικός διευθυντής της ασφάλειας Ι. Πανόπουλος θα καλέσει τον Μπελογιάννης στο γραφείο του και θα του πει: " Για την δική σου αξιοπρέπεια και την δική μας, δεν σου ζητάμε δήλωση. Σου ζητάμε μόνο να προσχωρήσεις σε εμάς και αύριο θα γίνεις και υπουργός!" Στην συνέχεια του υπογραμμίζει οτι δεν θέλει να του αποκαλύψει πρόσωπα και πράγματα. Ο Μπελογιάννης φυσικά αρνείται με χαμόγελο.
Στις 15 Φεβρουαρίου, ο Νίκος Μπελογιάννης θα παραπεμφθεί εκ νέου σε δίκη, μαζί με ακόμα 28 συντρόφους του για κατασκοπία, με βάση τον νόμο 375 του 1936. Η βάση της κατηγορίας είναι οι ασύρματοι που έχουν βρεθεί. Ο υπεύθυνος των ασυρμάτων Ν. Βαβούδης αυτοκτονεί σε κρύπτη του σπιτιού του Νίκου Καλούμενου στην οδό Λυκούργου 13 στην Καλλιθέα. Ο Βαβούδης είχε πολλές φορές δηλώσει ότι δεν θα έπεφτε ποτέ ζωντανός στα χέρια του εχθρού. Ο Νίκος Μπελογιάννης στην νέα δίκη του θα αντικρούσει με πυγμή όλες τις κατηγορίες. Μιλάει για δίκες σκοπιμότητας, που έχουν ως απότερο στόχο, την συντήρηση του κλίματος ανωμαλίας στην χώρα. Αργότερα θα τονίσει υπερασπιζόμενος τον εαυτό του, τους αγώνες του ΚΚΕ για την εθνική ανεξαρτησία της Ελλάδας .
Η απολογία του είναι η παρακάτω:
«Είμαι μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και ακριβώς για την ιδιότητά μου αυτή δικάζομαι, γιατί το κόμμα μου παλεύει και χαράζει το δρόμο της Ειρήνης, της Ανεξαρτησίας και της Ελευθερίας. Στο πρόσωπό μου δικάζεται η πολιτική του ΚΚΕ».
«Εάν έκανα δήλωση αποκήρυξης θα αθωωνόμουνα κατά πάσα πιθανότητα μετά μεγάλων τιμών… Αλλά η ζωή μου συνδέεται με την ιστορία του ΚΚΕ και τη δράση του… Δεκάδες φορές μπήκε μπροστά μου το δίλημμα: να ζω προδίδοντας τις πεποιθήσεις μου, την ιδεολογία μου, είτε να πεθάνω, παραμένοντας πιστός σ’ αυτές. Πάντοτε προτίμησα το δεύτερο δρόμο και σήμερα τον ξαναδιαλέγω».
«Θα έλεγα ότι “δε μιλάνε για σχοινί στο σπίτι του κρεμασμένου”, γιατί ο κόσμος το ‘χει τούμπανο τι ρόλο παίζουν οι Αμερικανοί στην Ελλάδα. Και εδώ μέσα αποδείχτηκε ο ρόλος τους, ακόμη και στις ανακρίσεις της Ασφάλειας. Οι κομμουνιστές δεν είναι όργανα των ξένων. Ο κομμουνισμός είναι πανανθρώπινο ιδανικό και παγκόσμιο κίνημα (…). Μπορεί ποτέ όργανα των ξένων να δημιουργήσουν ένα τέτοιο μεγαλειώδες κίνημα; Ποιος ξένος πράκτορας δίνει με τέτοια απλοχεριά τη ζωή του, όπως τη δίνουν χιλιάδες κομμουνιστές; Οι θυσίες αυτές μόνο με τις θυσίες των πρώτων χριστιανών μπορεί να συγκριθούν. Αλλά και πάλι υπάρχει μια διαφορά, ότι ενώ οι χριστιανοί δέχονταν το μαρτύριο και το θάνατο, ελπίζοντας να κληρονομήσουν τη βασιλεία των ουρανών, οι κομμουνιστές δίνουν τη ζωή τους μην ελπίζοντας σε τίποτα. Τη δίνουν για ν’ ανατείλει στην ανθρωπότητα ένα καλύτερο, ευτυχισμένο αύριο, που αυτοί δε θα το ζήσουν. Ποιο όργανο των ξένων μπορεί να προσφέρει τη ζωή του σ’ έναν τέτοιο μεγάλο σκοπό;».
«Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας έχει στο λαό βαθιές ρίζες. Συνδέεται μαζί του με ακατάλυτους δεσμούς αίματος και δεν μπορεί κανείς να το εξοντώσει ούτε με στρατοδικεία, ούτε με εκτελεστικά αποσπάσματα. Ο στόχος μας ήταν και είναι να προστατέψουμε τα συμφέροντα του λαού και της χώρας μας…»
* «Τα δικαστήριά σας είναι δικαστήρια σκοπιμότητας. Γι’ αυτό δε ζητώ την επιείκειά σας. Αντικρίζω την καταδικαστική σας απόφαση με περηφάνια και ηρεμία. Με το κεφάλι ψηλά θα σταθώ μπροστά στο εκτελεστικό σας απόσπασμα. Αλλά είμαι σίγουρος πως θα ‘ρθει η μέρα, που οι ίδιοι δικαστές που τώρα με δικάζουν, θα ζητήσουν χάρη απ’ τον ελληνικό λαό. Δεν έχω άλλο τίποτε να πω».
Από την απολογία του Νίκου Μπελογιάννη στην πρώτη του δίκη, Νοέμβρης 1951.
«Την ευθύνη για το ότι η ελληνική γη είναι σπαρμένη με τάφους και ερείπια, τη φέρουν μόνο οι ξένοι ιμπεριαλιστές και οι έλληνες υπηρέτες τους…»
«Εμείς πιστεύουμε στην ορθότητα της θεωρίας, που γέννησαν τα μυαλά των πιο πρωτοπόρων ανθρώπων. Και το νόημα του αγώνα μας είναι η θεωρία αυτή να γίνει πραγματικότητα τόσο για την Ελλάδα όσο και για όλο τον κόσμο…»
«Αγαπάμε την Ελλάδα και το λαό της περισσότερο από τους κατηγόρους μας. Το δείξαμε όταν εκινδύνευε η ελευθερία, η ανεξαρτησία και η ακεραιότητά της και, ακριβώς, αγωνιζόμαστε για να ξημερώσουν στη χώρα μας καλύτερες μέρες χωρίς πείνα και πόλεμο. Για το σκοπό αυτό αγωνιζόμαστε και όταν χρειαστεί θυσιάζουμε και τη ζωή μας. Πιστεύω ότι δικάζοντάς μας σήμερα, δικάζετε τον αγώνα για την ειρήνη, δικάζετε την Ελλάδα».
«Οι οργανωτές αυτής της δίκης, ντόπιοι και ξένοι, κατέβαλα πρωτοφανείς προσπάθειες για να κατασυκοφαντήσουν τον αγώνα του ΚΚΕ, χωρίς να διστάσουν ούτε μπροστά στη διαστρέβλωση γνωστών κειμένων. Απέναντι σ’ αυτές τις προσπάθειες εμείς βρεθήκαμε τελείως ανυπεράσπιστοι, γιατί μέσα στα απομονωτήρια της ασφάλειας δε μας δόθηκε καθόλου ο χρόνος και η δυνατότητα να μελετήσουμε και να συγκεντρώσουμε τα απαραίτητα για την υπεράσπισή μας στοιχεία. Ετσι υποχρεωθήκαμε να παλέψουμε κάτω από απαράδεχτα άνισους όρους. Αλλά παρ’ όλα αυτά, αποδείχτηκε ότι το ΚΚΕ είναι κόμμα πατριωτικό, με τίτλους εθνικούς, που κανένα άλλο κόμμα δεν έχει να παρουσιάσει. Γιατί στο βωμό της ανεξαρτησίας και της ελευθερίας της Ελλάδος έχει προσφέρει φοβερές εκατόμβες. Και αν δεν υπήρχαν σήμερα οι έμποροι και οι κάπηλοι του μίσους, η συμβολή του ΚΚΕ στην ειρήνευση του τόπου θα είχε εκτιμηθεί όχι μόνο από τους φίλους, αλλά και από τους τίμιους και καλόπιστους αντιπάλους μας. Γι’ αυτό οι σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος δε δολοφονούν εμάς. Δολοφονούν την ειρήνευση και την τιμή της Ελλάδος».
Την 1η Μαρτίου του 1952, το διαρκές στρατοδικείο Αθηνών αποσύρεται για να εκδόσει την τελική του απόφαση. Μετά από τρεισήμισι ώρες, στη μία το μεσημέρι, εκδίδεται η απόφαση. Οκτώ από τους κατηγορούμενους καταδικάζονται σε θάνατο. Οι υπόλοιποι 21 σε βαριές ποινές φυλάκισης. Οι κατηγορούμενοι που μέχρι τότε βρίσκονται στις φυλακές Καλλιθέας μαθαίνουν τα νέα από την γραμματεία του στρατοδικείου.
Με την ανακοίνωση της απόφασης αυτής και στον τύπο ο Νίκος Πλουμπίδης, υπεύθυνος τότε του ΚΚΕ Αθήνας, στέλνει επιστολή με τα αποτυπώματά του στην Ασφάλεια Αθηνών, λέγοντας ότι δεν έχει καμία σχέση ο Μπελογιάννης με τους ασύρματους του ΚΚΕ αλλά όλη η ευθύνη βαραίνει εκείνον. Ο Πλουμπίδης όντς φυματικός και με λίγους μήνες ζωής ακόμα, προβαίνει στον ύψιστο ηρωισμό να δώσει την ζωή του για να σώσει αυτή του συντρόφου του Νίκου Μπελογιάννη. Παρόλα αυτά η επιστολή γράφει ότι ο ίδιος είναι η κεφαλή του παράνομου κομματικού μηχανισμού που επιχειρεί να στήσει το ΚΚΕ στην Ελλάδα, αποκαλύπτοντας έτσι αυτά που ως τότε η ασφάλεια μόνο υπέθετε... Για τον λόγο αυτό, η ΚΕ του ΚΚΕ θα τον κατηγορήσει για χαφιεδισμό και θα τον διαγράψει (παλιννόστηση του Πλουμπίδη έγινε 2 χρόνια μετά όταν εξακριβώθηκαν οι προθέσεις του). Λίγο μετά θα συλληφθεί και ο Πλουμπίδης.
Μετά την ανακοίνωση του στρατοδικείου ο Μπελογιάννης και η Παππά δεν προχωρούν σε αίτηση αναψηλάφησης της δίκης. Παγκοσμίως οι αντιδράσεις της κοινής γνώμης είναι καταιγιστικές. Οι κρατούμενοι κρατιούνται σε διαφορετικά κελιά και το ζευγάρι Μπελογιάννη- Παππά δεν μπορούν να δουν ο ένας τον άλλο. Όμως τα βράδια συζητάνε και πειράζονται μέσω της ηχούς του διαδρόμου που συνέδεε τα κελιά τους. "Δεν βλεπόμασταν αλλά η ακουστική ήταν θαυμάσια" θα πει αργότερα η Παππά. Ο Λαζαρίδης είχε αναλάβει το μουσικό μέρος και σφύριζε στο ζευγάρι διάφορες μελωδίες όπως το Plaisir d' amour και τους ουγγρικούς χορούς του Μπραμς. Έξω από τα κάγκελα τα κίνημα για την απελευθέρωσή τους έχει φουντώσει και λάβει τεράστιες διαστάσεις. Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο διαμαρτύρονται για την επικείμενη εκτέλεσή τους.
Στις 30 Μαρτίου του 52, οι κρατούμενοι έπεσαν να κοιμηθούν. Κοιμόντουσαν με τα ρούχα συνήθως αφού από στιγμή σε στιγμή ανέμεναν τον θάνατο. όμως τώρα ήταν Σάββατο και γνώριζαν καλά ότι Κυριακή δεν γίνονταν εκτελέσεις. Κατά τις 2:30 ξημέρωμα Κυριακής το κρατητήριο φωτίζεται. Ο Μπελογιάννης πετιέται όρθιος. Ένας φύλακας του ανοίγει την πόρτα, ο Μπελογιάννης τον ρωτά:
"Πάμε για καθαρό αέρα?"
"Ναι Νίκο, πάτε για εκτέλεση.."
Οι δήμιοι του Μπελογιάννη αποφάσισαν να τους εκτελέσουν Κυριακή, την ημέρα του Θεού που κανένας σε ολόκληρο τον κόσμο δεν επιτρέπεται να πεθάνει στο απόσπασμα. Ο λόγος ήταν ότι οι αρχές φοβόντουσαν τις κινητοποιήσεις. Πρώτος βγαίνει ο Μπελογιάννης, μετά ο Μπάτσης. Του Λαζαρίδη του είπαν: "Εσύ κάτσε". Από τους 8 καταδικασμένους σε θάνατο πήραν μόνο τους Νίκο Μπελογιάννη, Ηλία Αργυριάδη, Νίκο Καλούμενο και τον Δημήτρη Μπάτση. Τον Λαζαρίδη τον άφησαν λόγω ηλικίας και την Έλλη Παππά, παρά το ότι είχε ζητήσει να μην εξαιρεθεί και να πεθάνει με τον Μπελογιάννη, την άφησαν λόγω της προχωρημένης της εγκυμοσύνης.
Στις 3:48, η κλούβα με την φάλαγγα αυτοκινήτων που μεταφέρει τους μελλοθάνατους, φθάνει στο Γουδί πίσω από το Σωτηρία. Στις 4 όλοι βρίσκονται στις θέσεις τους. Εικοσιτέσσερις κάννες σημαδεύουν τέσσερα κορμιά που μέσα τους χωρά όλη η δύναμη και η αξιοπρέπεια ενός λαού.
Στις 4:12, δίνεται η χαριστική βολή...
Νίκος Μπελογιάννης
Η εκτέλεση των τεσσάρων
