ΑΓΩΓΟΣ ΑΡΓΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΜΠΟΥΡΓΚΑΣ - ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ. ''Η ΑΡΧΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ''.

του Χρήστου Ηρακλείδη  Το έργο[1]
Στις 15/03/2007 υπογράφηκε στην Αθήνα η τριμερής Συμφωνία για την συνεργασία στην κατασκευή και εκμετάλλευση του αγωγού αργού πετρελαίου Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη. Στο σχέδιο οι κυβερνήσεις τριών χωρών, της Ρωσικής Ομοσπονδίας, της Δημοκρατίας της Βουλγαρίας και της Ελληνικής Δημοκρατίας αποτέλεσαν «τα μέρη» της συμφωνίας. 

Δύο χρόνια νωρίτερα στις 12/04/2005 είχε υπογραφεί μεταξύ των τριών κυβερνήσεων Μνημόνιο Συνεργασίας για την υλοποίηση του έργου κατασκευής του Αγωγού στην Σόφια και στις 04/10/2006 η Διακήρυξη περί συνεργασίας στον τομέα της ενέργειας στην Αθήνα. Ήδη από το 1993 υπήρχε η ιδέα του έργου και με την τελική υπογραφή του 2007 οι τρείς χώρες έθεσαν τα θεμέλια υλοποίησής του.

Συγκεκριμένα:

Με βάση το άρθρο 12 της Συμφωνίας ορίζονται ως υπεύθυνα όργανα για τον συντονισμό και παρακολούθηση της εφαρμογής από κάθε πλευρά οι:

Ρωσική πλευρά: Υπουργείο Βιομηχανίας και Ενέργειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας

Βουλγαρική πλευρά: Υπουργείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και Δημοσίων Έργων της Δημοκρατίας της Βουλγαρίας

Ελληνική πλευρά: Υπουργείο Ανάπτυξης της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Σημείωση: Τα ονόματα των Υπουργείων αναφέρονται στο έτος υπογραφής της Συμφωνίας.

Ενώ θεματοφύλακας της Συμφωνίας ορίζεται  η Κυβέρνηση της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Για την υλοποίηση και εκμετάλλευση του σχεδίου συστήθηκε διεθνής εταιρεία ως ανάδοχος του έργου με έδρα το Άμστερνταμ (Ολλανδία) και ονομασία : Τrans Balkan Pipeline B.V. Σε αυτήν την εταιρεία οι βασικοί μέτοχοι ήταν: το 51% η Ρωσική Συμμετοχή, το 24,5% η Βουλγαρική Συμμετοχή και το υπόλοιπο 24,5% η Ελληνική Συμμετοχή. Το μερίδιο κάθε συμμετοχής ανήκε: για την Ρωσια- Η κοινοπραξία Αγωγού Πετρελαίου «Μπουργκάς- Αλεξανδρούπολη» Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης, για την Βουλγαρία- Η μετοχική εταιρεία «Αγωγός Πετρελαίου Μπουργκάς- Αλεξανδρούπολη – BG Εταιρεία του Έργου, και για την Ελλάδα – Η κοινοπραξία «ΕΛΠΕ Α.Ε. – ΘΡΑΚΗ Α.Ε.»(23,5%) και το Ελληνικό Δημόσιο (1%).

Σύμφωνα με τον σχεδιασμό το κόστος κατασκευής ανερχόταν στα 700 εκατομμύρια ευρώ και το μήκος του αγωγού έφθανε περίπου τα 300 χιλιόμετρα από τα οποία τα 145 χιλιόμετρα του αγωγού θα βρίσκονταν σε βουλγάρικο έδαφος ενώ τα υπόλοιπα 135 σε ελληνικό με υψηλή δυναμικότητα μεταφοράς πετρελαίου.  Εκτός από τον αγωγό η κατασκευή των ακόλουθων απαραίτητων εγκαταστάσεων στις δυο χώρες θα συμπεριλαμβάνονταν στο έργο:

Βουλγαρία: ειδικές εγκαταστάσεις εκφόρτωσης για τα δεξαμενόπλοια καθώς και δεξαμενές αργού πετρελαίου στο Μπουργκάς, και

Ελλάδα: δεξαμενές αργού πετρελαίου στην Αλεξανδρούπολη καθώς και ειδικές εγκαταστάσεις για την φόρτωση των καυσίμων σε δεξαμενόπλοια- τερματικός σταθμός μεταφορτώσεως αργού πετρελαίου με την κατασκευή ειδικού λιμένα στην περιοχή.

Με βάση το χρονοδιάγραμμα του έργου το 2013 αποτελούσε το έτος της εκτιμώμενης παραλαβής και έναρξης λειτουργίας του αγωγού.

Πολιτκά και Οικονομικά Οφέλη από το έργο

Σύμφωνα με τις αναλύσεις η κατασκευή και εκμετάλλευση του αγωγού θα είχε οικονομικά και πολιτικά οφέλη και για τις τρεις κυβερνήσεις. Η μεγαλύτερη από τις τρεις χώρες η Ρωσία, θα μπορούσε να ανοιχτεί στις αγορές ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στην Βόρεια Αμερική και αλλού αφού το αργό πετρέλαιο που εξορύσσεται στην Ρωσία, στο Καζακστάν και στο Αζερμπαϊτζάν θα μπορούσε να μεταφερθεί σε μεγάλες ποσότητες και με μεγάλη ταχύτητα διαμέσου του αγωγού ευνοώντας ταυτόχρονα την αποσυμφόρηση των στενών του Βοσπόρου απο την υψηλή κυκλοφορία δεξαμενόπλοιων. Το ρωσικό πετρέλαιο που εξάγεται μέσω δεξαμενόπλοιων από τα Στενά του Βοσπόρου αποτελεί το 1/3 των ρωσικών εξαγωγών σε πετρέλαιο και πετρελαϊκά παράγωγα. Το συγκεκριμένο σχέδιο αν και όπως έχει ήδη αναφερθεί βρισκόταν στην πολιτική ατζέντα ήδη από τις αρχές του 1990 απέκτησε ιδιαίτερο ενδιαφέρον με τις εξελίξεις στον ενεργειακό τομέα και τον ρόλο του στην ανάπτυξη της  Ρωσικής οικονομίας και πολιτικής. Αξίζει να σημειωθεί πως με το υπάρχον καθεστώς, η μεταφορά του πετρελαίου από τις συγκεκριμένες πετρελαιοπηγές γίνεται μέσω θάλασσας (ρωσικά λιμάνια της Μαύρης θάλασσας- Δαρδανέλλια- Αιγαίο Πέλαγος- Μεσόγειος) με δεξαμενόπλοια μειώνοντας σημαντικά όμως τις ποσότητες πετρελαίου προς μεταφορά εξαιτίας της συμφόρησης πλοίων που παρατηρείται στα Στενά. Επίσης θα δημιουργούσε και σε πολιτικό επίπεδο σημαντικά οφέλη καθώς η Ρωσία θα επέκτεινε την «ενεργειακή της επιρροή» σε έδαφος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Βουλγαρία αποτελεί μια χώρα στην οποία οι ρωσικές επενδύσεις στον ενεργειακό τομέα είναι σημαντικές αφού την ίδια περίοδο προγραμματιζόταν η κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου (ρώσοι προμηθευτές) καθώς και ο αγωγός South Stream.

Το όφελος για τις υπόλοιπες δύο χώρες, Βουλγαρία και Ελλάδα θα αφορούσε καταρχήν οικονομικά οφέλη που εκτός από το προφανές οικονομικό όφελος της ίδιας της εκμετάλλευσης του αγωγού θα αφορούσε την εισροή από την «άμεση ξένη επένδυση», την πρόσληψη εργατικού δυναμικού απασχολούμενο στο έργο και την εκμετάλλευσή του καθώς και την κατασκευή των εγκαταστάσεων, λιμανιών κτλ. και στις δύο χώρες. Σε πολιτικό επίπεδο, ο ρόλος των δύο χωρών στον ενεργειακό τομέα θα αναβαθμιζόταν σημαντικά καθώς θα αποτελούσαν «ενεργειακό κόμβο» της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Περιβαλλοντικά ζητήματα αναφορικά με το έργο.

Η κατασκευή και εκμετάλλευση ενός αγωγού για την μεταφορά πετρελαίου δημιουργεί ζητήματα προστασίας και σεβασμού του περιβάλλοντος τόσο κατά την μεταφορά του πετρελαίου μέσω του αγωγού αλλά και στα σημεία αποθήκευσης και φόρτωσης-εκφόρτωσης σε δεξαμενόπλοια. Επίσης η υλοποίηση τέτοιων σχεδίων θα πρέπει να περιλαμβάνει συμφωνίες με επιμέρους τοπικές κοινότητες που επηρεάζονται από την κατασκευή και εκμετάλλευση του αγωγού.

Ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις σχετικά με της συνέπειες από την κατασκευή και εκμετάλλευση του αγωγού μπορούν να βρεθούν στο άρθρο του κ. Θοδωρή Τσιμπίδη, Διευθυντή Αρχιπελάγους Ι.ΘΑ.Π.Ε.Α με τίτλο : «O αγωγός πετρελαίου Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη: Το Αιγαίο στο πλαίσιο της “μαύρης” ανάπτυξης.»[2] 

Οι κύριες εξελίξεις που οδήγησαν στο ναυάγιο του σχεδίου

Το σχέδιο του αγωγού ναυάγησε καθώς η κυβέρνηση της Βουλγαρίας υπο τον Μπόυκο Μπορίσοφ (ο οποίος παραιτήθηκε πρόσφατα μετά τις μαζικές διαδηλώσεις για τις υψηλές τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος που συνδέονται με την δεινή οικονομική κατάσταση της χώρας και την αδυναμία αντιμετώπισης της κρίσης από μια χώρα που τηρούσε κατά γράμμα τις «δεσμεύσεις» της ως προς την ΕΕ) αποφάσισε μετά το 2009 να τηρήσει τις προεκλογικές δεσμεύσεις για «ανεξάρτητη» πολιτική στον ενεργειακό τομέα παγώνοντας τα σχέδια κατασκευής του αγωγού στην χώρα.

Το 2009 πραγματοποιήθηκαν βουλευτικές εκλογές στην Βουλγαρία στις οποίες το κόμμα του Μπόυκο Μπορίσοφ GERB έλαβε το 39,7% του εκλογικού αποτελέσματος και πήρε την εντολή για σχηματισμό κυβέρνησης. Στα σχέδια της νέας κυβέρνησης δεν συμπεριλαμβανόταν η συνέχεια της στήριξης του σχεδίου του αγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη. Επικαλούμενος περιβαλλοντικά ζητήματα καθώς και αμφιβολίες στο οικονομικό σκέλος της κατασκευής και εκμετάλλευσης του αγωγού ο πρωθυπουργός της Βουλγαρίας αποφάσισε το πάγωμα του σχεδίου και την μονομερή αποχώρηση της χώρας του τον Ιούνιο του 2010. Πρόσφατα τον Φεβρουάριο η κυβέρνηση της Βουλγαρίας αποφάσισε να δώσει οριστικό τέλος στο σχέδιο του αγωγού καταγγέλλοντας μονομερώς την συμφωνία.

Η κυβέρνηση της Ρωσίας απο την πλευρά της δεν μπόρεσε να «πείσει» τον Μπορίσοφ για στήριξη του αγωγού και επομένως το αποτέλεσμα των εκλογών του 2009 μπορεί να θεωρηθεί ως πολιτική (διπλωματική) ήττα για την Ρωσία και η αρχή του τέλους κατασκευής του αγωγού. Όταν έγιναν γνωστές οι προθέσεις του πρωθυπουργού της Βουλγαρίας και ξεκίνησε το «πάγωμα» του σχεδίου η ρωσική πλευρά ζήτησε την καταβολή αποζημίωσης ύψους περίπου πέντε εκατομμυρίων ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο κόστος κατασκευής του αγωγού για την βουλγαρική κυβέρνηση. Μετά απο διαβουλεύσεις αναφορικά με το ύψος και την νομιμότητα της αποζημίωσης ο πρόεδρος της ρωσικής Τράνσνεφτ Μιχαήλ Μπαρκόφ τον Ιούλιο του 2010 ανέφερε την επίτευξη τελικής συμφωνίας με την Βουλγαρία αναφορικά με την αποζημίωση και εγκατάλειψη του έργου.

Πως έφθασε στο τέλος το σχέδιο για τον αγωγό;

Το βιογραφικό[3] του Μπόυκο Μπορίσοφ είναι «πλήρες» και ενδιαφέρον. Πρώην  πυροσβέστης, υπάλληλος του Υπουργείου Εσωτερικών Υποθέσεων την περίοδο 1982-1990 στην Κομμουνιστική Βουλγαρία διετέλεσε μέχρι καθηγητής στην Αστυνομική Ακαδημία. Μετά την πτώση του Ζίβκοφ ίδρυσε ιδιωτική εταιρεία «security» εστιάζοντας στην προστασία «υψηλών» προσωπικοτήτων. Μεταξύ αυτών των προσωπικοτήτων συγκαταλέγονται ο Τόντορ Ζίβκοβ καθώς και ο γνώριμος πρόεδρος της Ολυμπιακής Επιτροπής Χουάν Αντόνιο Σάμαρανκ. Την περίοδο 2001-2005 διετέλεσε γραμματέας του Υπουργείου Εσωτερικών της Βουλγαρίας και στις εκλογές του 2005 κατέβηκε υποψήφιος με το κόμμα Εθνικό Κίνημα Συμεών 2 (National Movement Simeon 2). Στην συνέχεια υπήρξε δήμαρχος της Σόφιας και το 2006 προχωράει στην ίδρυση του πολιτικού κόμματος GERB ( από τις λέξεις Citizens for European Development of Bulgaria) το οποίο κερδίζει της Ευρωεκλογές του 2007 στην Βουλγαρία.

Δύο χρόνια αργότερα διεξάγονται βουλευτικές εκλογές στην Βουλγαρία και ανάμεσα στις προεκλογικές δεσμεύσεις περιλαμβάνεται η υπόσχεση για περισσότερη αυτονομία στον τομέα της ενέργειας (αναφερόμενος φυσικά στην Βούλγαρο-Ρωσική ενεργειακή συνεργασία κάτι που θα ικανοποιούσε ενδεχομένως τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή). Το 2010 ο πρώην ιδιοκτήτης εταιρείας σεκιούριτι λαμβάνει βραβείο από την Europol (Ευρωπαϊκή Αστυνομική Υπηρεσία) για την «καλή συνεργασία με τις υπηρεσίες ασφαλείας της Βουλγαρίας.»[4]

Στις 5/7/2009 διεξάγονται για έκτη φορά μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος βουλευτικές εκλογές, το κόμμα του Μπορίσοφ κερδίζει την πλειοψηφία και προχωράει στον σχηματισμό κυβέρνησης.

Η νέα κυβέρνηση ακολουθώντας την προεκλογική δέσμευση στον τομέα της ενέργειας αποφασίζει το πάγωμα της τριμερούς συμφωνίας για την κατασκευή του αγωγού και επικαλούμενη περιβαλλοντικά ζητήματα καθώς και οικονομικούς λόγους αναφορικά με τα εκτιμώμενα κέρδη από την εκμετάλλευση καθώς και το κόστος της κατασκευής του αγωγού προχωράει στην λήψη μέτρων για αυτή την απόφαση.

Στο άρθρο 14 της Συμφωνίας ορίζεται ρητά πως «Κάθε Μέρος δύναται να αποχωρήσει από την παρούσα Συμφωνία μετά τη λήξη της περιόδου ανάκτησης του κόστους του Αγωγού Πετρελαίου.» Οι νομικοί σύμβουλοι της Βουλγαρικής κυβέρνησης επιμένουν πως η χώρα μπορεί να αποχωρήσει από την συμφωνία παρά το ότι η κατασκευή του αγωγού δεν είχε ακόμα πραγματοποιηθεί, με την χορήγηση αποζημίωσης ίσης με το υπολειπόμενο κόστος κατασκευής. Όπως και έγινε.Η Ρωσική κυβέρνηση μετά τις αρνητικές για την πλευρά της εξελίξεις στρέφεται στην οικονομική συνεργασία με την Τουρκία για τον αγωγό Samsun-Ceyhan.

Όσον αφορά το σχέδιο κατασκευής και εκμετάλλευσης του αγωγού σημαντικά περιβαλλοντικά ζητήματα προέκυπταν, τα οποία σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να παραβληθούν. Όμως, τι οδηγεί μια σύγχρονη κυβέρνηση να θέτει στην πρώτη γραμμή της ατζέντας της τα περιβαλλοντικά θέματα, ιδιαίτερα σε ένα έργο που παρουσιάζει αυξημένη πολιτική, οικονομική και γεωπολιτική βαρύτητα τέτοιου μεγέθους;

Απάντηση σε αυτό το ερώτημα μπορεί να είναι η ανάγκη για ανεξάρτητη πολιτική στον τομέα της ενέργειας από την πλευρά της Βουλγαρίας όπου ανεξάρτητη πολιτική σημαίνει μείωση της ρωσικής επιρροής στον τομέα αυτό πράγμα το οποίο δεν θα άφηνε ασυγκίνητη την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Επιπροσθέτως η κυβέρνηση των ΗΠΑ στήριζε την κατασκευή του αγωγού από την εταιρεία BP που θα διαπερνούσε το Αζερμπαϊτζάν, την Γεωργία και την Τουρκία (Baku-Tbilisi-Ceyhan pipeline) παρακάμπτοντας με αυτό τον τρόπο την Ρωσία. Σημειώνεται πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε υποστηρίξει το έργο χαρακτηρίζοντάς το «σημαντικό».

Ένα σύντομο σχόλιο για την πλευρά της Ελλάδας

Οι ελληνορωσικές πολιτικές σχέσεις μετά το 1991 βρίσκονταν σε χαμηλό επίπεδο με την χώρα να κρατάει τις πάγιες πολιτικές συμμαχίας με τις ΗΠΑ καθώς και την ΕΕ ιδιαίτερα μετά την συνθήκη του Μάαστριχτ και την είσοδο στην ευρωζώνη. Παρόλα αυτά η οικονομική ενδυνάμωση της ρωσικής οικονομίας μετά την χρεοκοπία του 1997 που στηριζόταν κυρίως στον «πολύτιμο» ενεργειακό τομέα με την αύξηση των ήδη υψηλών τιμών πώλησης πετρελαίου, οδήγησαν την ρωσική πλευρά σε αναζήτηση νέων αγορών και νέων δρόμων προσέγγισης. Μετά την ανάληψη της κυβέρνησης Κ. Καραμανλή υπήρξε μια επαναπροσέγγιση των ελληνο-ρωσικών πολιτικών σχέσεων σε διάφορους τομείς κυρίως όμως στον ενεργειακό (με το σχέδιο κατασκευής του αγωγού Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολης) και τον στρατιωτικό (με την μορφή αγοράς ρωσικού εξοπλισμού). Αυτή η επαναπροσέγγιση για πολλούς αναλυτές προέκυψε από την προσπάθεια της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας να ακολουθήσει μερικώς ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική τουλάχιστον στον τομέα της ενέργειας, ξεφεύγοντας από τις παραδοσιακή ελληνο-αμερικανική γραμμή.

Όμως δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός πως η «ενδυνάμωση» της ρωσικής οικονομίας καθώς και στρατιωτικής βιομηχανίας σε συνδυασμό με τις πολιτικές στον ενεργειακό τομέα που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια υπήρξαν ο καταλύτης στην υπογραφή (αφού το σχέδιο υπήρχε ήδη στα χαρτιά από τις αρχές του 1990) της τριμερούς συμφωνίας για την κατασκευή του αγωγού.

Η υπογραφή της Συμφωνίας έγινε λίγους μήνες πριν τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2007 υπο την κυβέρνησηση Καραμανλή και πέρασε απο το κοινοβούλιο για επικύρωση στις 17 Απριλίου 2007. Σύμφωνα με το σχέδιο της Συμφωνίας η κατασκευή του αγωγού θα ξεκινούσε το 2011 ενώ ήδη απο το 2009 θα είχε αρχίσει ο «βασικός σχεδιασμός κατασκευής.» Τον Οκτώβριο του 2009 διεξάγονται βουλευτικές εκλογές και η κυβέρνηση Παπανδρέου αναλαμβάνει την εξουσία με τις ελληνο-ρωσικές πολιτικές σχέσεις να τίθονται σε δοκιμασία. Παρ’όλα αυτά με δεδομένη την κατάσταση απο την πλευρά της βουλγαρικής κυβέρνησης σχετικά με το πάγωμα του σχεδίου του αγωγού η ελληνική πλευρά συνεχίζει να στηρίζει την κατασκευή του έργου (που όμως χωρίς την συμμετοχή της Βουλγαρίας θα ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί) και τον Δεκέμβριο του 2011 ο Υφυπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (της κυβέρνησης Παπαδήμου) Γιάννης Μανιάτης, επισημαίνει την πάγια στήριξη του έργου απο πλευράς ελληνικής κυβέρνησης. Λαμβάνοντας όμως υπόψιν τις εξελίξεις στην γειτονική Βουλγαρία όπου ήδη απο το 2009 η κυβερνηση Μπορίσοφ είχε κάνει γνωστά τα σχέδιά της για το πάγωμα του έργου, η αντικειμενική αξία αυτής της «στήριξης» είναι αμφισβητίσημη.

[1] Οι πληροφορίες για το έργο του αγωγού καθώς και τις Συμφωνίας υπάρχουν στην ακόλουθη ιστοσελίδα: http://www.tbpipeline.com/

Επίσης σημαντικές πληροφορίες για τις εξελίξεις του έργου ιδιαίτερα από την πλευρά της Βουλγαρίας στο ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων RIA Novosti.

[2] Περισσότερα στο ακόλουθο λινκ: http://oikologos.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=188:agwgos&catid=41:sea&Itemid=229

[3] Οι πληροφορίες για το βιογραφικό του Μπορίσοφ βασίζονται στην ιστοσελίδα wikipedia.org και είναι διαθέσιμες στο ακόλουθο λινκ: http://en.wikipedia.org/wiki/Boyko_Borisov

Περισσότερα στοιχεία για την πλούσια ζωή του Μπορίσοφ υπάρχουν στην «βουλγάρικη» έκδοση του wikipedia.org στο λινκ:http://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%B9%D0%BA%D0%BE_%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2

[4] Στο λινκ:  http://www.monitor.bg/article?id=264783